ผีตาโขน เป็นประเพณีพื้นบ้านที่จัดขึ้นในอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ประเทศไทย เป็นประเพณีที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวไม่เหมือนใคร โดยผู้เล่นจะแต่งกายเป็นผีตาโขน ซึ่งมีหน้ากากและเครื่องแต่งกายที่น่าเกรงขาม ผีตาโขนจะออกมาร่วมขบวนแห่ในช่วงเทศกาลบุญหลวง ซึ่งจัดขึ้นในเดือน 7 ของทุกปี
ผีตาโขนคืออะไร?
ผีตาโขนเป็นประเพณีพื้นบ้านของชาวอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ที่จัดขึ้นในช่วงเดือนมีนาคมถึงกรกฎาคมของทุกปี เป็นประเพณีที่มีความโดดเด่นด้วยหน้ากากและเครื่องแต่งกายที่แปลกตาของผู้เล่นผีตาโขน ผีตาโขนเป็นประเพณีที่มีความเชื่อและประวัติความเป็นมาที่ยาวนาน โดยมีความเชื่อว่าการเล่นผีตาโขนเป็นการบูชาดวงวิญญาณของบรรพบุรุษ และเป็นการขอฝนให้พืชผลอุดมสมบูรณ์
ประวัติความเป็นมาของผีตาโขน
ประเพณีผีตาโขนมีประวัติความเป็นมายาวนานกว่า 200 ปี โดยสันนิษฐานว่าเกิดขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา โดยชาวบ้านในอำเภอด่านซ้ายได้อพยพหลบหนีภัยสงครามมาอยู่ที่นี่ และได้นำประเพณีผีตาโขนติดมาด้วย โดยในสมัยนั้นการเล่นผีตาโขนจะเป็นการเล่นเพื่อความสนุกสนาน และเป็นการประกอบพิธีกรรมในการขอฝน
ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ ประเพณีผีตาโขนได้ถูกพัฒนาให้มีความหลากหลายมากขึ้น โดยมีการประดิษฐ์หน้ากากและเครื่องแต่งกายของผีตาโขนให้มีความสวยงามและแปลกตาขึ้น นอกจากนี้ยังมีการเพิ่มขบวนแห่ผีตาโขนเข้าไปในการประกอบพิธีกรรมด้วย
มีหลายตำนานที่เล่าถึงประวัติความเป็นมาของผีตาโขน ตำนานหนึ่งเล่าว่า ผีตาโขนเกิดขึ้นจากความเชื่อของชาวบ้านที่ว่า หากมีการจัดงานบุญแล้วไม่เชิญผีตาโขนมาด้วย ผีตาโขนก็จะโกรธและทำให้เกิดภัยพิบัติขึ้น จึงต้องมีการเชิญผีตาโขนมาขอส่วนบุญด้วยทุกครั้ง
อีกตำนานหนึ่งเล่าว่า ผีตาโขนเกิดขึ้นจากความเชื่อของชาวบ้านที่ว่า เมื่อพระเวสสันดรและพระนางมัทรีเสด็จออกจากป่ากลับสู่เมืองหลวง บรรดาสัตว์ป่าและภูติผีที่อาศัยอยู่ในป่านั้นได้ออกมาส่งเสด็จด้วยความอาลัย เหล่าภูติผีได้สวมหน้ากากและเครื่องแต่งกายที่น่าเกลียดน่ากลัวเพื่อแสดงความอาลัยต่อพระเวสสันดรและพระนางมัทรี
ความสำคัญของประเพณีผีตาโขน
ประเพณีผีตาโขนเป็นประเพณีที่สำคัญของชาวอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ประเพณีนี้ช่วยเสริมสร้างความสามัคคีในชุมชน และยังเป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมและประเพณีอันดีงามของไทยให้คงอยู่ต่อไป
นอกจากนี้ ประเพณีผีตาโขนยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดเลย นักท่องเที่ยวจากทั่วโลกเดินทางมาชมประเพณีนี้ทุกปี โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลบุญหลวง
ลักษณะเครื่องแต่งกายของผีตาโขน
เครื่องแต่งกายของผีตาโขนมีลักษณะที่น่ากลัว โดยประกอบด้วย
- หน้ากาก: หน้ากากของผีตาโขนมีหลายแบบ หลายสี บางแบบเป็นหน้าคน บางแบบเป็นหน้าสัตว์ หน้ากากของผีตาโขนจะทำจากกระดาษสาและประดับตกแต่งด้วยสีสันสวยงาม
- เสื้อผ้า: ผีตาโขนจะสวมใส่เสื้อผ้าหลวม ๆ เพื่อให้สามารถเคลื่อนไหวได้อย่างสะดวก เสื้อผ้าของผีตาโขนจะทำจากผ้านานาชนิด เช่น ผ้าฝ้าย ผ้าไหม ผ้ามุ้ง และอาจประดับตกแต่งด้วยเศษผ้าต่าง ๆ
- หมวก: ผีตาโขนจะสวมใส่หมวกที่มีลักษณะแปลกประหลาด หมวกอาจทำจากกระดาษสา ผ้า หรือวัสดุอื่น ๆ หมวกของผีตาโขนบางครั้งอาจสูงถึง 2 เมตร และอาจประดับตกแต่งด้วยเขา สิ่งมีชีวิต หรือสิ่งของอื่น ๆ
- เครื่องประดับ: ผีตาโขนจะใส่เครื่องประดับต่าง ๆ เช่น สร้อยคอ ต่างหู และกำไล เครื่องประดับของผีตาโขนอาจทำจากวัสดุต่าง ๆ เช่น เมล็ดพืช ลูกปัด กระดาษสา และโลหะ
กิจกรรมในประเพณีผีตาโขน
กิจกรรมหลักในประเพณีผีตาโขน คือ ขบวนแห่ผีตาโขน ในขบวนแห่จะมีผีตาโขนหลายร้อยตัวออกมาเต้นรำและแสดงความสามารถต่าง ๆ เช่น การเล่นดนตรี การร่ายรำ และการเล่นกายกรรม ขบวนแห่ผีตาโขนจะแห่ไปตามถนนต่าง ๆ ในอำเภอด่านซ้าย
นอกจากขบวนแห่ผีตาโขนแล้ว ในงานบุญหลวงยังมีกิจกรรมอื่น ๆ อีก เช่น การประกวดผีตาโขน การแข่งขันบั้งไฟ และการแสดงทางวัฒนธรรมต่าง ๆ
เคล็ดลับการเที่ยวชมประเพณีผีตาโขน
- ควรเดินทางไปชมประเพณีผีตาโขนในช่วงเทศกาลบุญหลวง ซึ่งจัดขึ้นในเดือน 7 ของทุกปี
- ควรไปถึงอำเภอด่านซ้ายตั้งแต่ช่วงเช้า เพื่อจะได้มีเวลาชมขบวนแห่ผีตาโขนอย่างสบายใจ
- ควรแต่งกายให้เหมาะสมกับสภาพอากาศ เนื่องจากในช่วงเดือน 7 อากาศที่อำเภอด่านซ้ายจะค่อนข้างร้อน
- ควรเตรียมกล้องถ่ายรูปและกล้องวิดีโอไว้ให้พร้อม เพื่อเก็บภาพความประทับใจของประเพณีผีตาโขน
- ควรเคารพประเพณีและวัฒนธรรมของชาวบ้าน
สรุป
ประเพณีผีตาโขนเป็นประเพณีพื้นบ้านที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวไม่เหมือนใคร เป็นประเพณีที่สำคัญของชาวอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ประเพณีนี้ช่วยเสริมสร้างความสามัคคีในชุมชน และยังเป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมและประเพณีอันดีงามของไทยให้คงอยู่ต่อไป
นอกจากนี้ ประเพณีผีตาโขนยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดเลย นักท่องเที่ยวจากทั่วโลกเดินทางมาชมประเพณีนี้ทุกปี โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลบุญหลวง หากคุณมีโอกาส ขอแนะนำให้มาเที่ยวชมประเพณีผีตาโขนสักครั้ง คุณจะไม่ผิดหวังอย่างแน่นอน
เรื่องที่เกี่ยวข้อง:
- รวมวัฒนธรรมประเพณีไทย 4 ภาค
- ประเพณีแห่เทียนเข้าพรรษา ณ อุบลราชธานี
- ประเพณีบุญบั้งไฟ ความสำคัญและตำนานของอีสาน
