พระพิฆเนศ : ประวัติ วิธีบูชา ปางต่าง ๆ

พระคเณศ หรือที่ชาวไทยนิยมเรียกกันว่า พระพิฆเนศ หรือพระคณปติ พระองค์เป็นเทพในศาสนาฮินดู เป็นเทพแห่งความสำเร็จ มารู้จักประวัติพระพิฆเนศกัน

ประวัติพระพิฆเนศ

พระพิฆเนศวร หรือ พระพิฆเนศ หรือ พระพิฆเณศ หรือ พระวิฆเณศวร หรือ พระพิฆเณศ หรือ พระคเณศ หรือ คณปติ เป็นเทพในศาสนาพราหมณ์ นับถือว่าเป็นเทพเจ้าแห่งความรู้ เป็นผู้มีปัญญาเป็นเลิศ ปราดเปรื่องในศิลปวิทยาทุกแขนง เป็นหัวหน้านำคณะข้ามความขัดข้อง (ผู้เป็นใหญ่เหนือความขัดข้อง)

พระพิฆเนศ หมายถึง เทพแห่งปราชญ์ เป็นผู้มีปัญญาเป็นเลิศ มีความรอบรู้ในศิลปวิทยาทุกแขนง เป็นเทพแห่งขจัดอุปสรรคความขัดข้อง ด้วยทุกตำราได้กล่าวถึงที่มาของพระพิฆเนศ ไว้สูง สำคัญและฤทธิ์มาก มีความเฉลียวฉลาด มีคุณธรรม คอยช่วยเหลือปกป้องปราบปรามสิ่งชั่วร้ายและเป็นยอดกตัญญูแม้พระพิฆเนศ จะเป็นเทพที่มีความเก่งกาจสามารถยิ่งแต่ก็เป็นเทพที่สงบนิ่งไม่เย่อหยิ่งทรนงอันเป็นคุณสมบัติอันประเสริฐอีกประการหนึ่งของผู้ยิ่งใหญ่อย่างแท้จริง

จึงกล่าวได้ว่า พระพิฆเนศเป็นมหาเทพที่ดีพร้อมครบถ้วนด้วยความดีงามสมควรแก่การยกย่องบูชาเป็นนิจ แม้แต่องค์พระศิวะมหาเทพผู้สร้างและพระบิดาแห่งองค์พระพิฆเนศยังกล่าวว่า ไม่ว่าจะกระทำการสิ่งใดหรือทำพิธีบูชาใด ให้ทำการบูชาพระพิฆเนศ ก่อนกระทำการทั้งปวงผู้ใด ต้องการความสำเร็จ ให้บูชาพระพิฆเนศผู้ใด ต้องการพ้นจากความขัดข้องทั้งปวง ให้บูชาพระพิฆเนศ

พระพิฆเนศนั้นเป็นเทพที่มีลักษณะโดดเด่นกว่าเทพพระองค์อื่น นอกเหนือจากเรื่องมีพระเศียรเป็นช้างแล้ว นั่นคือ การนิยมการนำศัตรูเอามาเป็นพวก พระคเณศนั้นไม่นิยมที่จะล้างผลาญศัตรูให้ตายไปเหมือนเทพพระองค์อื่น แต่มักจะใช้ปัญญาที่มีอยู่เป็นทุนเดิมในการดำเนินการ เพื่อให้ศัตรูมีโอกาสกลับใจมาเป็นคนดี หรือเรียกง่าย ๆ ก็คือ เมื่อยอมสวามิภักดิ์แล้วก็จะให้เป็นเทพบริวารไล่เรียงกันไป

พระพิฆเนศเป็นโอรสของพระศิวะและพระแม่ปารวตี มีรูปกายเป็นมนุษย์ มีเศียรเป็นช้าง ทุกคนเคารพนับถือท่านในฐานะที่ท่านเป็น “วิฆเนศ” นั่นคือ เจ้า (อิศ) แห่งอุปสรรค (วิฆณ) เพราะเจ้าแห่งอุปสรรค ที่สามารถปลดปล่อยอุปสรรคได้ และอีกความหมายถึงท่านเป็นเทพเจ้าแห่งความสำเร็จในทุกศาสตร์สรรพสิ่งหรือเทพเจ้าแห่งการเริ่มต้นใหม่ทั้งปวง

ในประเทศไทยจะเห็นได้ว่ามีการบูชาเทพองค์ต่าง ๆ ในศาสนาพราหมณ์อยู่มากมาย รวมทั้งองค์พระพิฆเณศ ซึ่งอยู่คู่กับคนไทยมาช้านาน ดูได้จากการพบรูปสลักพระพิฆเณศในเทวสถานตามเมืองต่าง ๆ ทั่วทั้งประเทศไทย โดยมีหลักฐานการค้นพบองค์เทวรูปบูชาพระพิฆเณศที่เก่าแก่ในสมัยที่ขอมเรือง อำนาจในดินแดนสุวรรณภูมิ เป็นต้นว่าองค์เทวรูปบูชานั้นสลักจากหิน ค้นพบทางแถบจังหวัดปราจีนบุรี ซึ่งจัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร กรุงเทพฯ

คนไทยถือว่าองค์พระพิฆเนศวรเป็นที่เคารพสักการะในฐานะองค์บรมครูแห่ง ศิลปวิทยาการ 18 ประการ โดยคนไทยยอมรับในองค์พระพิฆเนศวรให้เป็นเทพแห่งศิลปะทั้งมวล และเป็นเทพองค์สำคัญในการประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ ซึ่งทางศาสนาพราหมณ์ได้ สถาปนาพระพิฆเนศวร เป็นเทพพระองค์แรกที่ต้องบูชาก่อนเริ่มพิธีใด ๆ เป็นการคารวะในฐานะบรมครูผู้ประสาทปัญญาและความสำเร็จ สามารถขจัดอุปสรรคทั้งปวงให้หมดสิ้นไป กิจการทุกอย่างจึงสำเร็จลุล่วงได้ด้วยดี หน่วยงานราชการกรมศิลปากรและมหาวิทยาลัยศิลปากรจึงได้ถือเอาพระพิฆเนศวรเป็นสัญลักษณ์

พระพิฆเนศวรเป็นโอรสของพระอิศวรและพระอุมาเทวี มีรูปกายเป็นมนุษย์ มีเศียรเป็นช้าง ทุกคนเคารพนับถือท่านในฐานะที่ท่านเป็น “วิฆเนศ” นั่นคือ เจ้า (อิศ) แห่งอุปสรรค (วิฆณ) เพราะเจ้าแห่งอุปสรรค ที่สามารถปลดปล่อยอุปสรรคได้ และอีกความหมายถึง ท่านเป็นเทพเจ้าแห่งความสำเร็จในทุกศาสตร์สรรพสิ่งหรือเทพเจ้าแห่งการเริ่ม ต้นใหม่ทั้งปวง เมื่อพิจารณาความหมายในทางสัญญะ รูปกายที่อ้วนพีนั้นมีความหมายว่า ความอุดมสมบูรณ์ เศียรที่เป็นช้างมีความหมาย หมายถึงผู้มีปัญญามาก ตาที่เล็กคือ สามารถมอง แยกแยะสิ่งถูกผิด หูและจมูกที่ใหญ่หมายถึง มีสัมผัสพิจารณา ที่ดีเลิศ พระพิฆเนศวรมีพาหนะคือ หนู ซึ่งอาจเปรียบได้กับความคิด ที่พุ่งพล่าน รวดเร็ว ดังนั้น มนุษย์จึงต้องมีปัญญากำกับเป็นดั่งเจ้านายในใจตน

พระพิฆเนศปางต่าง ๆ

สำหรับคนที่ศรัทธาในองค์พระพิฆเนศส่วนใหญ่จะเห็นรูปเคารพท่านเป็น 2 แบบคือแบบนั่งและแบบยืน แต่ในความเป็นจริงแล้วพระพิฆเนศจะมีพระนามมากมายถึง 108 พระนาม ในขณะที่มีปางที่ได้รับการสรรค์สร้างออกสู่สายตาของผู้นับถือ 32 ปาง แต่ในแง่เทวประติมานั้นมีอยู่เพียง 10 ปางเท่านั้นที่คนนิยมบูชา โดยการบูชาในแต่ละปางก็ให้คุณที่แตกต่างกันออกไป

ปางพาลคเณศ : เป็นพระพิฆเนศในวัยเด็กรูปลักษณ์ที่เห็นมักจะเป็นพระพิฆเนศที่ยังคลานอยู่กับพื้น หรือยังอยู่ในอิริยาบถไร้เดียงสาอย่างเด็ก ๆ แต่ถ้าโตขึ้นจะนั่งขัดสมาธิเพชรบนดอกบัวมี 4 กร ถือขนมโมทกะ กล้วย รวงข้าว ซึ่งหมายถึงความเป็นสุขภาพดีของเด็ก ๆ ในครอบครัวรวมความหมายถึงให้เด็ก ๆ ได้ระลึกถึงการเคารพรักในบิดา มารดา ปางนี้นิยมบูชากันในบ้านที่มีเด็กเล็กและเด็กในวัยเรียน
ปางนารทคเณศ : ปางนี้จะเป็นพระพิฆเนศที่อยู่ในอิริยาบถยืน มี 4 กร ในมือถือคัมภีร์และหม้อน้ำกมัลฑลุ ไม้เท้า และร่ม หมายถึงการเดินทางไกล แต่มักจะเป็นการเดินทางไปเพื่อการศึกษาต่อหรือเป็นปางนี้เหมาะแก่วิชาชีพของคนที่เป็นครูบาอาจารย์เท่านั้น
ปางลักษมีคเณศ : ปางนี้พระพิฆเนศจะประทับนั่งห้อยพระบาทบนแท่นมี 6 กร และพระหัตถ์หนึ่งโอบพระลักษมีเทวีไว้ การบูชาปางนี้เสมือนหนึ่งได้บูชาเทพทีเดียวกันถึง 2 พระองค์ในลักษณะของทวิภาคี (พระพิฆเนศ -พระลักษมี) กล่าวคือ ลักษมีคเณศหมายถึงความอุดมสมบูรณ์ พูนสุข ความมั่งคั่ง มั่งมีอย่างหาที่สิ้นสุดมิได้
ปางวัลลยภาคเณศ : ปางนี้พระพิฆเนศจะอุ้มพระชายาทั้ง 2 ไว้บนตักทั้งซ้ายและขวา ซึ่งชายาทั้งคู่คือคือนางพุทธิและสิทะ ซึ่งตำนานได้กล่าวไว้ ปางนี้ให้ความหมายในลักษณะของความสมบูรณ์ของการเป็นครอบครัวมีทรัพย์สินและบริวารมากมาย
ปางมหาวีระคเณศ : เป็นพระพิฆเนศที่มีจำนวนของพระกรมากเป็นพิเศษ อาจจะ 12,14 หรือ16 กร โดยแต่ละพระหัตถ์นั้นถือศาสตราวุธหลากหลายชนิดแตกต่างกันไปอาทิลูกศร คันธนู ดาบยาว ตะบอง ขวาน จักร บ่วงบาศ งูใหญ่ หอก ตรีศูล ปางนี้ถือกันว่าเป็นปางออกศึกเพื่อปราบศัตรูหมู่อมิตรทั้งหลาย ดังนั้นจึงเป็นความเหมาะสมพิเศษกับบรรดานักรบ แม่ทัพนายกอง ทหาร ตำรวจและข้าราชการ
ปางเหรัมภะคเณศ : เป็นปางที่ห้อยพระบาทอยู่บนพญาราชสีห์ ซึ่งปางนี้จะมีอยู่ห้าเศียร หรืออาจจะเป็นเศียรตามปกติก็ได้ เพราะสัญลักษณ์ที่แท้จริงของปรางค์นี้ก็คือ สิงโตเท่านั้น เพราะสิงโตเป็นเจ้าป่า ดังนั้นจึงเหมาะสมที่ผู้ใหญ่ที่ต้องมีบริวารในการปกครองมาก นอกจากนี้ยังเป็นสัญลักษณ์ที่บรรดากษัตริย์ทั้งหลายแต่โบราณนิยมบูชากัน เรียกว่าเป็นสุดยอดปางของพระพิฆเนศก็ว่าได้
ปางสัมปทายะคเณศ : เป็นปางที่เราพบเห็นกันบ่อยคือ มีอาวุธอยู่ในสองพระหัตถ์บน ส่วนพระหัตถ์ล่างด้านซ้ายนั้นถือขนม และด้านขวาอยู่ในท่าประทานพร ซึ่งความหมายของปางนี้คือ การอำนวยพรให้ประสบความสำเร็จนั่นเอง
ปางตรีมุขคเณศ : เป็นพระพิฆเนศที่มี 3 พระพักตร์ 4 กร มีความหมายถึง 3 โลก แต่บางคนเชื่อว่าหมายถึง ศีล สมาธิ ปัญญา ซึ่งเหมาะกับผู้ปฎิบัติธรรมที่ต้องการขจัดอุปสรรคและสิ่งชั่วร้ายต่าง ๆ
ปางปัญจคฌณศ : บางคนเรียกปางนี้ว่า พระพิฆเนศเปิดโลก ถือเป็นปางที่เชื่อกันว่าจะทำให้ประสบความสำเร็จในทุก ๆ ด้าน
ปางวิชัยคเณศ : เป็นปางที่พระพิฆเนศขี่หนูเป็นพาหนะ มี 4 กร พระหัตถ์ขวาด้านล่างอยู่ในท่าประทานพร ซึ่งมีความหมายถึงการอยู่เหนือบริวารนั่นเอง

วิธีบูชาพระพิฆเนศ

ถวายเครื่องบูชาสักการะ โดยนำของทั้งหมดวางไว้หน้าเทวรูปพระพิฆเณศ
วางดอกไม้ไหว้หน้าเทวรูป หรือถ้าร้อยเป็นพวงให้นำไปคล้องที่พระกรของเทวรูป
จุดเทียน ธูปหอม กำยาน ฯลฯ ต่อหน้าเทวรูป
ทำจิตใจให้สงบแล้ว ตั้งนะโม 3 จบ พร้อมกล่าวบทสวดพระพิฆเนศ
พอท่องบทสวดมนต์เสร็จแล้ว ให้อธิษฐานขอพรเป็นภาษาไทย
กล่าวคำว่า “โอม ศานติ” (3 ครั้ง) ขอความสันติและสงบสุข

ของบูชาพระพิฆเนศ

ของบูชาพระพิฆเนศ ห้ามใช้เนื้อสัตว์ทุกชนิด สิ่งของตามลิสต์นี้สามารถเลือกมาบูชาพระพิฆเนศได้ โดยต้องวางในภาชนะ หรือถาดที่ไม่ปะปนกับของใช้ภายในครัว

ผลไม้ : อ้อย
เครื่องดื่ม : น้ำอ้อยและนมวัว
ขนมไทยและขนมอินเดีย : ขนมโมทกะ, ขนมต้มแดง, ขนมต้มขาว และขนมหวานลาดูป
ของไหว้อื่น ๆ : ข้าวสาร, เกลือ, พืช, ผัก, งา, สมุนไพร, ธัญพืช และเครื่องเทศทุกชนิด

คาถาพระพิฆเนศหรือบทสวดพระพิฆเนศ

ขณะสวดบูชาให้ตั้งสติให้แน่วแน่ สร้างบรรยากาศให้เกิดสมาธิ สวดมนต์ให้ถูกต้อง บูชาด้วยใจที่บริสุทธิ์ ไม่ขอพรด้วยความโลภ ไม่ขอพรที่มีการสาบแช่งผู้อื่น ไม่ขอพรด้วยความท้าทาย หากปฏิบัติขั้นตอนใดผิดพลาดก็ให้ขอขมา บารมีขององค์ท่าน ก็คุ้มครองเราได้

โอม ศรี คเณศายะ นะมะฮา

ขอความสำเร็จในด้านต่าง ๆ มีโชค และมีทรัพย์เงินทอง สมความปรารถนา

(บูชาแบบสั้นๆ เมื่อเดินผ่านตามเทวาลัย, วัดต่าง ๆ ที่พระพิฆเณศประดิษฐานอยู่)

โอม พระพิฆเณศวร
สิทธิประสิทธิเม มหาลาโภ
ทุติยัมปิ พระพิฆเณศวร
สิทธิประสิทธิเม มหาลาโภ
ตะติยัมปิ พระพิฆเณศวร
สิทธิประสิทธิเม มหาลาโภ

(บทสวดของไทย สวดทุกวันเพื่อเป็นสิริมงคล)

โองการพินธุ นาถังอุปปันนัง พรหมมะโน จะอินโธ
พิฆฆะเนศโต มหาเทโว อะหังวันทา มิสัพพะทา สิทธิกิจจัง
สิทธิกัมมัง สิทธิการิยัง ประสิทธิเม

(พระพิฆเณศวร์ คาถาพระพิฆเณศวร์ใช้สวดเพื่อขอพรหรือปัดเป่าเหตุร้าย)

โอม ศรีคะเนศายะนะมะ
ชะยะคะเณศะ ชะยะคะเณศะ ชายะคะเณศะ
เทวา มาตา ชากี ปะระ วะตี ปิตามะหา เทวา ละฑุวัน
กา โกคะ ละเค สันตะ กะเร เสวา เอก ทันตะ
ทะยาวันดะ จาระ ภุชา ธารี มาเถ สินทูระ เสเห
มูเส กี อะสะวารี อันธะนะ โก อางขะ เทตะ
โก กายา พามณะนะ โก กุตรร เทตะ
โกทินะ นิระทะนะ มายาฯ

(คาถาบูชาพระพิฆเนศ ใครบูชาจะพ้นจากอุปสรรค ประสบความสำเร็จ)

พระพิฆเนศ เป็นพระเจ้าแห่งความสำเร็จ และผู้ป้องกันอุปสรรค มีผู้นับถือในศาสนาพุทธและฮินดู พระพิฆเนศมีการสร้างขึ้นมาสำหรับบูชาถึง 108 ปาง แต่ละปางมีลักษณะ วิธีบูชา และความหมายที่แตกต่างกัน

การบูชาพระพิฆเนศจะขึ้นอยู่กับวันเกิด ความต้องการ และความหวังของผู้บูชา เช่น ผู้ที่เกิดวันอาทิตย์ ควรบูชา ปางพระวีระ เพื่อเสริมเรื่องชื่อเสียง เกียรติยศ ผู้ที่ต้องการความสมบูรณ์ของการเป็นครอบครัว ควรบูชา ปางวัลลยภาคเณศ เพื่อให้มีทรัพย์สินและบริวารมากมาย